این قلعه از بناهاى مربوط به دوره اشکانی و قبل از اسلام است و در دوران مظفریان تعمیراتى در آن صورت گرفت. اطراف آن خندقی بوده است و نقب های زیر آن گاهی تا یک فرسنگ امتداد دارد.

در محرم سال 744 جنگ سرنوشت سازی که باعث پیروزی آل مظفر بر چوپانیان گشت در این محل اتفاق افتاده است.

مساحت این قلعه 3 هکتار و بنا در 7 طبقه و داراى برج و بارو و دربندهاى متعدد است و بالاى تپه اى مسلط بر شهر میبد قرار دارد.

قطر پایین ترین حصار قلعه که قسمت بزرگى از آبادى میبد را دربر مى گرفت ، 5 و در بعضى قسمت ها به 20 متر مى رسیده است.

نارنج قلعه 4 برج گرد بلند دارد و آنچه امروزه از آن باقی مانده قسمت مرکزی آن است و نشانه های از برج ها و باروها در روستای کوچک(کوشک) از آن باقی است.

کوشک یا کوچک نزدیک ترین روستا به دژ بوده است و بیشتر آن را باغ ها و قنات ها و آسیاب دربر می گرفته است.زیباترین بادگیرها و خانه ها و کوچه های سابات دار بسیار قدیمی در جهان را در این محله زیبا می توان مشاهده کرد.

نارنج قلعه داراى اتاق هاى متعددى بوده است که در حال حاضر قسمت هایى از این اتاقک هاى کوچک تودرتو ، موجود است و بسیارى از آنها نیز به علت قرار گرفتن در طبقات پایین و ریختن راهروها هنوز کشف نشده است.

بعضی ها نارین قلعه را همان دژ سفید شاهنامه می دانند. این قلعه بالای یک تپه و مسلط به اطراف ساخته شده و اطراف آن را هم خندق کنده اند.

یک روایت افسانه ای هم حکایت از آن دارد که قلعه در زمان کیومرث ساخته شده و اولین آدم ها از راه آب و دریا به آن پا گذاشته اند.

بعضی ها هم آن را ساخته سپهبد ساسانی- مهبد- می دانند. مهبد از سرداران قباد و انوشیروان بود. در نزدیکی های نارین قلعه میبد سفال های رنگی و نقش دار از دوران عیلامی به دست آمده که بیش از 4000 سال قدمت دارند و به خاطر همین قدمت زیاد ساختمان قلعه به زیگورات یا معابد عیلامی شبیه است.

از این قلعه که کاملا از خشت و گل ساخته شده است ، در دوره های مختلف تاریخی به عنوان ارگ حکومتی یا دژ نظامی استفاده می شده. اوج اقتدار این قلعه در پیش از اسلام ، مربوط به دوره ساسانیان و پس از آن مربوط به دوره آل مظفر است.

بعضی این کهن دژ را سرآغاز شروع آبادانی یزد می دانند. پیچ های تودر توی قلعه ، کشمکش ها و جنگ های زیادی را به خود دیده است.

این قلعه ، یک قلعه نظامی بوده ولی بعضی با توجه به شکل 5 طبقه آن احتمال می دهند که زیگورات بوده و از آن به عنوان معبد استفاده می کرده اند.

نارین قلعه یا کهندژ در شهر باستانی میبد یزد بر فراز تپه ای بلند بنا شده و بر تمامی شهر میبد و پیرامون آن دید دارد. کهندژ یا قهندژ نام دژهای کهنی است که در آغاز پیدایش شهرها بنا شده اند. این دژها در پیش از اسلام و بیشتر در دوران ماد ، هخامنشی و اشکانی ساخته شده و بناهایی تک و پر تراکم بودند که بر فراز تپه های طبیعی یا مصنوعی می ساختند.
نارین قلعه یا کهندژ در شهر باستانی میبد بر فراز تپه ای بلند بنا شده و بر تمامی شهر میبد و پیرامون آن دید دارد. کهندژ یا قهندژ نام دژهای کهنی است که در آغاز پیدایش شهرها بنا شده اند. این دژها در پیش از اسلام و بیشتر در دوران ماد ، هخامنشی و اشکانی ساخته شده و بناهایی تک و پر تراکم بودند که بر فراز تپه های طبیعی یا مصنوعی می ساختند. نارین قلعه میبد یک کهندژ است و از بناهای باستانی خشتی بازمانده در ایران است علی رغم گزندهای روزگار هنوز پا برجاست و می توان آن را نمادی از هویت تاریخی و فرهنگی استان یزد دانست. پیشینه ی دراز نارین قلعه تا آن جاست که هویتی اسطوره ای یافته است به گونه ای که منابع تاریخی سده ی ۸ و۹هجری قمری نیز آن را با روایت های افسانه ای در آمیخته اند. این دژ که مردم میبد آن را «نارنج قلعه» می خوانند ، در گذشته به «دژ دالان» سرشناس بوده و پیشینیان آن را یکی از مراکز آغازین آبادی نشین در استان یزد دانسته اند.

بخش اصلی و کهن قلعه در بخش بالایی مجموعه قرار دارد. بنا نشان می دهد که بارها تعمیر شده است. به نظر می رسد که بخش های پایین تر را در دوره های جدید تر ساخته اند. در حیاط مرکزی دژ ، آثار ساخت و سازهای آجری و ساروج نیز دیده شده است. دیوار اصلی دژ را روی یک پلان گرد پی افکنده اند که گرداگرد آن را خندقی پهن فرا می گرفته است و بخش بزرگی از آن بر جای است. درگاه اصلی دژ در بلندی دو متری زمین در دیوار بیرونی تعبیه شده بوده است. در و دالان اصلی دژ دارای برج نگهبانی و تأسیسات دفاعی ویژه ای بوده است. نارین قلعه بنا بر گواه های موجود و روایت ها دارای نظام پیچیده ی رفت و آمد زیرزمینی بوده است. دهانه ی شماری از این راهروها هنوز در جای جای دژ پیداست. مردم میبد هنوز این روایت را باز می گویند که از این دژ یک راهرو زیرزمینی تا محل آسیاب سنگ سیاه در باختر آبادی بیده در ۳ کیلومتری باختر شهر میبد وجود داشته است. شاخص ترین اثر بازمانده از شهرسازی قدیم در میبد بنای باستانی نارین قلعه است. این بنا از یک دید بیانگر پیدایش تحول بنیادی در ساختار اقتصادی و اجتماعی و ایجاد مرکزیت سیاسی قدیمی در منطقه می باشد. نارین قلعه دارای ارزشهای تاریخی و جغرافیایی و معماری و شهرسازی سیاسی و نظامی و مذهبی و اسطوره ایست.

کهندژ به یک معنی همان است که در یونان باستان اکروپولیس یا اکروپول نامیده می شد و دارای این مشخصات بود. نارین قلعه میبد یزد دقیقا یک کهندژ است این ساختمان کهنسال از معدود بناهای باستانی خشتی باقیمانده در ایران است که علیرغم گزندهای زمانه هنوز پایدار مانده و می توان آن را نمادی از هویت تاریخی و فرهنگی خطه یزد دانست. به روایتی گفته می شود که نارین قلعه قدیمی ترین بنای خشتی جهان است که در زمان حضرت سلیمان (ع)ساخته اند. نارین قلعه را از آغاز بر فراز تپه ای بلند بر افراشته اند که بر تمام منطقه میبد اشراف دارد به گونه ای که پیکر قلعه از فاصله های بسیار دور دیده می شود